10.7. Αρκτικόλεξα

Τα αρκτικόλεξα ή ακρώνυμα είναι λεκτικά σύνολα που σχηματίζονται από τα αρχικά γράμματα ή τις αρχικές συλλαβές ονομάτων οργανισμών, ιδρυμάτων, υπηρεσιών, κομμάτων, ταμείων, ενώσεων, συμφωνιών κ.λπ., καθώς και λεκτικά μορφώματα που σχηματίζονται ad hoc από τον συντάκτη ενός εγγράφου.

Αρκτικόλεξα θεωρούνται πρωτίστως οι σχηματισμοί του τύπου ΔΕΗ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΟΤΕ, ΠΟΕ, ΕΤΠΑ, Ευρατόμ, FEAGA, GATT, DVD, RAM (random access memory), RACE (Research and development programme in advanced communications technologies in Europe), DNA, TAC (total allowable catch), GMES (Global Monitoring for Environment and Security), IBM, ΠΑΣΟΚ, ΟΣΦΠ, ΕΣΠ, CCAMLR (Convention on the Conservation of Antarctic Marine Living Resources), Eurostat κ.λπ., δηλαδή τα λεκτικά σύνολα που σχηματίζονται από τα αρχικά γράμματα ή τις αρχικές συλλαβές λέξεων οι οποίες αποτελούν τα ονόματα οργανισμών, οργανώσεων, ιδρυμάτων, υπηρεσιών, κομμάτων, ταμείων, ενώσεων, εταιρειών, συλλόγων, ομάδων, επιτροπών, συμφωνιών, Συνθηκών, συμβάσεων, κωδίκων, συστημάτων, προγραμμάτων κ.λπ., καθώς και καθιερωμένων διεθνών όρων και εννοιών διαφόρων θεματικών πεδίων. Ωστόσο, για συστηματικούς λόγους θεωρούνται αρκτικόλεξα και τα λεκτικά μορφώματα που σχηματίζονται ad hoc από τον συντάκτη ενός συγκεκριμένου εγγράφου, για να δηλωθεί κάποια έννοια η οποία δεν έχει ευρεία γενικότερη παρουσία, αλλά απαντά επανειλημμένα στο εν λόγω έγγραφο (π.χ. ETAG = κατευθυντήριες γραμμές για τις ευρωπαϊκές τεχνικές εγκρίσεις).

Ο όρος ακρώνυμο θεωρείται, για τις ανάγκες του Διοργανικού εγχειριδίου, συνώνυμος με τον όρο αρκτικόλεξο, παρά το γεγονός ότι stricto sensu οι δύο όροι ενδέχεται να διαφοροποιούνται με κριτήριο τη δυνατότητα ή την αδυναμία προφοράς των σχετικών σχηματισμών ως κανονικών λέξεων ή με άλλα κριτήρια (τρόπος σχηματισμού κ.λπ.).

Α. Γενικοί κανόνες

  1. Για να είναι ένα κείμενο πάντα κατανοητό για τον αναγνώστη, τα αρκτικόλεξα πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο. Ακόμη και πολύ γνωστά αρκτικόλεξα πρέπει να αποφεύγονται, όταν υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης με άλλη έννοια η οποία δηλώνεται με το ίδιο αρκτικόλεξο.

    Παράδειγμα πιθανής σύγχυσης:

    Οι καταστροφές αναμένεται να επηρεάσουν δυσμενώς την απασχόληση και την οικονομική ανάπτυξη, μεταξύ άλλων μέσω της διακοπής της λειτουργίας ορισμένων ΜΜΕ. [μικρομεσαίων επιχειρήσεων ή μέσων μαζικής επικοινωνίας;]

  2. Αν, ωστόσο, κριθεί αναγκαία η χρήση αρκτικολέξου, τότε την πρώτη φορά που χρησιμοποιείται το αρκτικόλεξο μέσα στο κείμενο πρέπει να γράφεται εντός παρενθέσεως μετά την πλήρη ονομασία, την οποία θα αντικαθιστά στη συνέχεια.

    Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ)

  3. Τα αρκτικόλεξα δεν είναι υποχρεωτικό να προέρχονται από την οικεία γλώσσα.

    1. Περίπτωση στην οποία κάθε γλώσσα χρησιμοποιεί το δικό της αρκτικόλεξο:

      Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ)

    2. Περίπτωση στην οποία όλες οι γλώσσες χρησιμοποιούν το αρκτικόλεξο μιας συγκεκριμένης γλώσσας:

      Γραφείο Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA)

      Εδώ το αρκτικόλεξο είναι πάντοτε το αγγλικό.

      NB:

      Τo ίδιο συμβαίνει και με τον όρο «TAC» (από τo αγγλικό «total allowable catch», στα ελληνικά «επιτρεπόμενo σύνoλo αλιευμάτων»), πoυ πρέπει να γράφεται ως εξής:
      — πρώτη αναφoρά: τo επιτρεπόμενo σύνoλo αλιευμάτων (TAC),
      — επόμενες αναφoρές: τo TAC, τα TAC,
      — πίνακες και κατάλoγoι: TAC.

    3. Περίπτωση στην οποία ορισμένες γλώσσες χρησιμοποιούν το δικό τους αρκτικόλεξο, ενώ άλλες χρησιμοποιούν το αρκτικόλεξο μιας από αυτές:

      Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ)

      Στην περίπτωση αυτή οι περισσότερες ενωσιακές γλώσσες χρησιμοποιούν το αγγλικό αρκτικόλεξο WTO, στα ελληνικά όμως χρησιμοποιείται το ελληνικό αρκτικόλεξο.

Β. Η γραφή των αρκτικολέξων

Ι. Για τη γραφή των ξενόγλωσσων αρκτικολέξων ακολουθείται κατά κανόνα το πρωτότυπο, καθώς τεκμαίρεται ότι ο συντάκτης του έχει ακολουθήσει τους σχετικούς κανόνες του Διοργανικού εγχειριδίου (ωστόσο, όπως επισημαίνεται παρακάτω, οι κανόνες του Διοργανικού εγχειριδίου δεν είναι απολύτως συμβατοί με τους αντίστοιχους κανόνες που προβλέπονται στο έγγραφο Règles de technique législative). Οι εν λόγω κανόνες είναι οι εξής:

  1. Όσα αρκτικόλεξα αποτελούνται από μέχρι και πέντε γράμματα γράφονται με όλα τα γράμματα κεφαλαία (DRIVE, RACE, CEN).
  2. Όσα αποτελούνται από έξι ή περισσότερα γράμματα γράφονται με το αρχικό κεφαλαίο και με τα υπόλοιπα γράμματα μικρά (Eurostat, Ecofin, Unesco, Cenelec), εκτός αν δεν προφέρονται, οπότε γράφονται με όλα τα γράμματα κεφαλαία (CCAMLR).

    Επισημαίνεται, πάντως, ότι το έγγραφο Règles de technique législative (σ. 104-105) ορίζει σχετικά με το θέμα αυτό άλλον κανόνα: όλα τα γράμματα του αρκτικολέξου γράφονται με κεφαλαία όταν το κάθε γράμμα είναι το αρχικό μιας λέξης (π.χ. UNESCO — United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). Αν έστω και ένα από τα γράμματα του αρκτικολέξου δεν είναι αρχικό, τότε μόνο το πρώτο γράμμα του αρκτικολέξου γράφεται με κεφαλαίο (π.χ. Crest — Comité de la recherche scientifique et technique). Ωστόσο, ο μεταφραστής καλείται να εφαρμόζει εν προκειμένω τον κανόνα του Διοργανικού εγχειριδίου. Τονίζεται, όμως, ότι ο κανόνας που προβλέπεται στο έγγραφο Règles de technique législative πρέπει να ευθυγραμμιστεί το ταχύτερο με τον κανόνα του Διοργανικού εγχειριδίου προς αποφυγή συγχύσεων, λαθών και προβλημάτων.

  3. Ειδικές περιπτώσεις:
    1. Τα ξενόγλωσσα αρκτικόλεξα όρων του εταιρικού δικαίου (plc: public limited company, GmbH: Gesellschaft mit beschränkter Haftung, SpA: società per azioni κ.λπ.), τα οποία περιλαμβάνονται στις επωνυμίες εμπορικών εταιρειών, δεν υπακούουν φυσικά σε κανέναν από τους προηγούμενους κανόνες και γράφονται ακριβώς όπως στην αντίστοιχη ξένη γλώσσα (π.χ. Barclays Bank plc).
    2. Τα αρκτικόλεξα όρων του διεθνούς εμπορικού δικαίου, όπως FOB, CIF κ.λπ. (Incoterms), γράφονται στα αγγλικά πρωτότυπα άλλοτε με μικρά και άλλοτε με κεφαλαία γράμματα. Ο έλληνας μεταφραστής ακολουθεί την πρακτική του πρωτοτύπου.
    3. Το αρκτικόλεξο CORDIS γράφεται με κεφαλαία, κατόπιν συμφωνίας με εμπορική εταιρεία με το ίδιο αρκτικόλεξο.

ΙΙ. Για τη γραφή των ελληνικών αρκτικολέξων ακολουθείται ο εξής βασικός κανόνας:

Γράφονται με όλα τα γράμματα κεφαλαία και χωρίς τελείες, άσχετα αν το αρκτικόλεξο σχηματίζεται μόνο από τα αρχικά γράμματα των συστατικών του λέξεων ή και από άλλα γράμματα πλην των αρχικών: ΔΕΗ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΠΑΣΟΚ, ΕΛΚΕΠΑ κ.ο.κ.

Εξαιρέσεις:

  1. Όταν η προσθήκη και άλλων γραμμάτων στο αρκτικόλεξο, πέραν των αρχικών, δεν γίνεται απλώς και μόνο για λόγους ευφωνίας (δηλαδή για την «ομαλότερη» προφορά του αρκτικολέξου, όπως φερειπείν έγινε στα προαναφερόμενα παραδείγματα ΥΠΕΧΩΔΕ, ΠΑΣΟΚ, ΕΛΚΕΠΑ), αλλά για τη διάκριση νεοσχηματιζόμενου αρκτικολέξου από όμοιο προϋφιστάμενο, τότε τα πρόσθετα «διακριτικά» γράμματα γράφονται μικρά. Στην εξαίρεση αυτή εμπίπτουν πολλά αρκτικόλεξα που χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στα ενωσιακά έγγραφα, όπως: ΕΤΕπ (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, για διάκριση από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος), ΕταΕ (Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων για διάκριση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος), ΕνΔΤΚ (εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή, για διάκριση από τον εθνικό δείκτη τιμών καταναλωτή), ΑΕγχΠ (ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, για διάκριση από το ακαθάριστο εθνικό προϊόν) κ.ο.κ.
  2. Γράφονται με μικρό γράμμα τα στοιχεία του αρκτικολέξου τα οποία αντιστοιχούν σε αρχικό άρθρου (ΤτΕ: Τράπεζα της Ελλάδος, ΣτΕ: Συμβούλιο της Επικρατείας κ.ο.κ.).
  3. Γράφονται με μικρά γράμματα (πλην, ενδεχομένως, του κεφαλαίου αρχικού) τα αρκτικόλεξα που περιλαμβάνουν δύο ή περισσότερες συλλαβές από κάποια συστατική τους λέξη. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται κυρίως τα αρκτικόλεξα με πρώτο συστατικό/συνθετικό το «Ευρ» (Ευρατόμ, Ευρωπόλ κ.ο.κ.).
  4. Γράφονται με μικρά γράμματα (πλην, ενδεχομένως, του κεφαλαίου αρχικού) τα αρκτικόλεξα που έχουν ενταχθεί στο ελληνικό λεξιλόγιο ως ουσιαστικά ξένης προέλευσης, χωρίς ενίοτε ο μέσος χρήστης της γλώσσας να συνειδητοποιεί το γεγονός ότι οι λέξεις αυτές σχηματίστηκαν αρχικά ως αρκτικόλεξα (λέιζερ, ραντάρ, Μπενελούξ, Ναζί, Γκεστάπο κ.ο.κ.).
  5. Τα αρκτικόλεξα νόμων, επιστημονικών περιοδικών και συναφών έργων, όπως και τα αρκτικόλεξα δικαστικών σωμάτων, γράφονται σύμφωνα με την καθιερωμένη στην ιδιόλεκτο του σχετικού κλάδου γραφή τους (π.χ. ΕισΝΑΚ: Εισαγωγικός νόμος Αστικού Κώδικα, ΕΕυρΚ: Επιθεώρηση Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ΝοΒ: Νομικό Βήμα, ΕλλΔνη: Ελληνική Δικαιοσύνη, ΕφΑθ: Εφετείο Αθηνών κ.ο.κ.).

Χώρες: επίσημες και σύντομες ονομασίες

Για τις επίσημες και σύντομες ονομασίες, καθώς και τη σειρά απαρίθμησης των χωρών, βλ. σημείο 7.1 και παραρτήματα A5 και A6.

Διευθύνσεις

Βλ. σημείο 9.1.

Γλώσσες και αντίστοιχοι κωδικοί

Για ζητήματα που αφορούν τις γλώσσες (σειρά αναφοράς, κωδικούς ISO, απαρίθμηση κ.ά.), βλ. σημείο 7.2.

Νομίσματα και αντίστοιχοι κωδικοί

Για τους κωδικούς και την ταξινόμηση των νομισμάτων, βλ. σημείο 7.3 και παράρτημα A7.