10.8.1. Αριθμοί

Α. Γενικές παρατηρήσεις

Σε σχέση με τον τρόπο γραφής των αριθμητικών μεγεθών τίθενται τρία ερωτήματα:

1. Πότε πρέπει να γράφεται το αριθμητικό μέγεθος με αριθμό και πότε ολογράφως;

   Το ζήτημα είναι αρκετά περίπλοκο και αναλύεται διεξοδικά στο σημείο Β (Ειδική ανάλυση) παρακάτω. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες επιβάλλεται η χρήση του ενός ή του άλλου τρόπου γραφής (με αριθμό ή ολογράφως), αλλά δεν είναι λίγες και οι αμφισβητούμενες περιπτώσεις. Αυτό οφείλεται εν μέρει και στο γεγονός ότι οι κανόνες που υπάρχουν στα σχετικά βασικά ενωσιακά έγγραφα αναφοράς (έγγραφο Règles de technique législative, Τυπικό των πράξεων του Συμβουλίου) δεν είναι απόλυτα σαφείς.

   Πάντως, προεισαγωγικά επισημαίνεται ότι καθοριστική στο σημείο αυτό είναι η σημασία του πρωτοτύπου, ενόψει και των απαιτήσεων e-Greffe, και συγκεκριμένα του κανόνα σύμφωνα με τον οποίο το άθροισμα των αριθμών που υπάρχουν στο πρωτότυπο πρέπει να ισούται με το άθροισμα των αριθμών που υπάρχουν στη μετάφραση. Άρα, αν έστω και ένας αριθμός που εμφανίζεται στο πρωτότυπο αριθμητικά γραφτεί στη μετάφραση ολογράφως —ή το αντίστροφο—, προκύπτει πρόβλημα.

2. Όταν το αριθμητικό μέγεθος γράφεται ολογράφως, θα γράφεται μονολεκτικά ή με περισσότερες λέξεις;

   Σύμφωνα με την κρατούσα γνώμη —η οποία συνιστάται να ακολουθείται και σε επίπεδο Ένωσης—, τα απόλυτα αριθμητικά μέχρι το δεκαεννέα, οι δεκάδες, οι εκατοντάδες (και, φυσικά, το χίλια) γράφονται μονολεκτικά. Τα υπόλοιπα απόλυτα αριθμητικά γράφονται περιφραστικά. Ο κανόνας αυτός, που περιλαμβάνεται στη σχολική γραμματική (σ. 64) και στη γραμματική του Τριανταφυλλίδη (σ. 278, παράγραφος 680), βασίζεται στο γεγονός ότι οι λέξεις ως το δεκαεννέα προφέρονται μονολεκτικά, με έναν τόνο. Ως εκ τούτου, κρίνεται αβάσιμη η άποψη που εκφράζεται στη γραμματική Κλαίρη–Μπαμπινιώτη σύμφωνα με την οποία μονολεκτικά πρέπει να γράφονται τα απόλυτα αριθμητικά ως το δώδεκα (και όχι ως το δεκαεννέα). Ενημερωτικά επισημαίνεται ότι υπάρχει και η άποψη (Λυπουρλής, Γλωσσικές παρατηρήσεις Ι, σ. 141 και επ.) ότι, με βάση το κριτήριο της μονολεκτικής και «μονοτονικής» προφοράς, θα έπρεπε να γράφονται μονολεκτικά οι αριθμοί ως το 99.

3. Πότε χρησιμοποιείται απόλυτο και πότε τακτικό αριθμητικό;

   Σε μερικές περιπτώσεις είναι επιβεβλημένη η χρήση απόλυτου αριθμητικού και σε άλλες η χρήση τακτικού αριθμητικού. Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις στις οποίες ο μεταφραστής έχει ελευθερία επιλογής (βλ. ανάλυση παρακάτω).

Β. Ειδική ανάλυση

Χρησιμοποιούνται πάντοτε απόλυτα αριθμητικά —που γράφονται με αριθμούς και όχι ολογράφως— για τη δήλωση των αιτιολογικών σκέψεων, των άρθρων και των παραγράφων του διατακτικού των νομικών πράξεων, καθώς και για τη δήλωση των σκέψεων των αποφάσεων του Δικαστηρίου:

Για τα (με τη νομοτεχνική έννοια του όρου) σημεία του διατακτικού χρησιμοποιούνται απόλυτα αραβικά ή απόλυτα λατινικά αριθμητικά, ανάλογα με το πώς εισάγονται τα εν λόγω σημεία μέσα στο κείμενο. Στην περίπτωση αυτή, μετά το αριθμητικό χρησιμοποιείται το δεύτερο μέρος της παρένθεσης:

Οι άλλες υποδιαιρέσεις του διατακτικού, και συγκεκριμένα, τα εδάφια, οι περίοδοι και οι περιπτώσεις, δεν έχουν αριθμητικό σύμβολο που να επιτρέπει την εξατομίκευσή τους. Όταν γίνεται παραπομπή σ’ αυτά, στο ελληνικό κείμενο εξειδικεύονται με το αντίστοιχο τακτικό αριθμητικό ολογράφως:

Στο άρθρο στο οποίο προσδιορίζεται ο χρόνος έναρξης ισχύος χρησιμοποιείται κατά κανόνα τακτικό αριθμητικό:

Ειδικά στο άρθρο αυτό, το εν λόγω τακτικό αριθμητικό πρέπει να γράφεται ολογράφως και όχι συντετμημένο (εικοστή, όχι 20ή· ένατη, όχι 9η κ.ο.κ.).

Οι τίτλοι, τα μέρη, τα τμήματα, τα κεφάλαια και τα παραρτήματα των κειμένων δηλώνονται με το απόλυτο ελληνικό ή λατινικό αριθμητικό με το οποίο γράφονται στο αυθεντικό κείμενο:

Εξαιρείται η περίπτωση κατά την οποία η σχετική υποδιαίρεση δεν γράφεται στο αυθεντικό κείμενο με απόλυτο αλλά με τακτικό αριθμητικό (για παράδειγμα η Συνθήκη ΕΟΚ έγραφε: μέρος πρώτο και όχι μέρος 1). Στην περίπτωση αυτή, ο μεταφραστής ακολουθεί την πρακτική του αυθεντικού κειμένου.

Οι σειρές και οι στήλες πινάκων δηλώνονται με το αντίστοιχο τακτικό αριθμητικό:

Για τη δήλωση σελίδων του κειμένου χρησιμοποιούνται κατά κανόνα απόλυτα αριθμητικά, που γράφονται με αριθμό:

Όσον αφορά τους άλλους αριθμούς που υπάρχουν μέσα στο κείμενο (πλην των ημερομηνιών και ωρών, για τις οποίες γίνεται λόγος στο επόμενο σημείο), επισημαίνεται ότι καθοριστικός για τον μεταφραστή είναι εν προκειμένω ο ρόλος του πρωτοτύπου λόγω και των απαιτήσεων e-Greffe.

Βέβαια, όπως επισημαίνει το έγγραφο Règles de technique législative, oι αριθμοί γράφονται κατά κανόνα ολογράφως (σ. 99: Les nombres s'expriment généralement en toutes lettres). Ωστόσο, αμέσως μετά εισάγει ένα στοιχείο ασάφειας και διακριτικής ευχέρειας, καθώς αναφέρει: cependant, lorsqu'ils sont trop longs à écrire, il est fréquent de les voir écrits en chiffres, και αναφέρει ως παράδειγμα αριθμού trop long à écrire το 72 (soixante-douze).

Ανάλογος κανόνας υπάρχει και στο Τυπικό (σ. 105: Οι αριθμοί παρατίθενται κατά κανόνα ολογράφως). Ωστόσο, αμέσως μετά, το Τυπικό θεσπίζει έναν ειδικότερο κανόνα, ο οποίος είναι μεν σαφής, αλλά αντιφάσκει σε σημαντικό βαθμό με τον γενικό κανόνα, καθώς περιορίζει το πεδίο εφαρμογής του υπερβολικά: για λόγους ομοιομορφίας, τα απόλυτα αριθμητικά παρατίθενται μέχρι και το δώδεκα ολογράφως και στη συνέχεια γράφονται ως αριθμοί. Αν σε όλα αυτά προστεθεί και το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον English Style Guide, τον οποίο συμβουλεύονται πολλοί συντάκτες πρωτοτύπων, οι αριθμοί έως και το εννέα πρέπει να γράφονται ολογράφως και από το δέκα και πάνω αριθμητικά [σ. 31, σημείο 6.1: Spell out the numbers one to nine, use digits thereafter], αντιλαμβάνεται κανείς ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου ξεκάθαρα.

Για τους προαναφερόμενους λόγους και με δεδομένη την προαναφερθείσα απαίτηση e-Greffe, συνιστάται στους μεταφραστές να ακολουθούν καταρχήν στο θέμα αυτό την πρακτική του πρωτοτύπου.

Ωστόσο, χρήσιμες είναι οι ακόλουθες ειδικές παρατηρήσεις:

1. Όταν μπορεί, ο μεταφραστής πρέπει να αποφεύγει να αρχίζει την περίοδο με αριθμό.
2. Στα έγγραφα που πρόκειται να δημοσιευθούν από την Υπηρεσία Εκδόσεων οι ακέραιοι αριθμοί πρέπει να χωρίζονται κατά τμήματα τριών ψηφίων με σταθερό (προστατευμένο) διάστημα (Control + Shift + space):

   125 000 και όχι 125.000 ούτε 125,000

   Στα κείμενα που δεν προορίζονται για δημοσίευση από την Υπηρεσία Εκδόσεων (π.χ. στην Επίσημη Εφημερίδα), μπορούμε στα ελληνικά να χρησιμοποιούμε τελεία μεταξύ των τμημάτων τριών ψηφίων, σύμφωνα με τη συνήθη πρακτική που ακολουθείται στη γλώσσα μας. Ο κανόνας αυτός δεν ισχύει για τα τετραψήφια έτη, για τους αριθμούς νομικών πράξεων, για τους αριθμούς τηλεφώνου και φαξ, για τους αριθμούς τραπεζικών λογαριασμών κ.τ.ό., όπου, ανάλογα με την περίπτωση, τα ψηφία είτε γράφονται όλα μαζί χωρίς κανένα διαχωριστικό (όπως, π.χ., γίνεται με τα έτη) είτε χωρίζονται με διαφορετικό τρόπο (όπως, π.χ., γίνεται με τους αριθμούς τραπεζικών λογαριασμών ΙΒΑΝ).

3. Στους δεκαδικούς αριθμούς τα δεκαδικά ψηφία πρέπει να χωρίζονται από τα ακέραια με υποδιαστολή και όχι με τελεία. (Στα αγγλικά πρωτότυπα χρησιμοποιείται υποδιαστολή στα έγγραφα που πρόκειται να δημοσιευθούν στην Επίσημη Εφημερίδα, αλλά τελεία στα άλλα έγγραφα.)
4. Σε τρέχον κείμενο τα κλάσματα πρέπει να γράφονται ολογράφως και όχι αριθμητικά:

   Η Επιτροπή φέρει το ένα πέμπτο των εξόδων της και το ένα πέμπτο των εξόδων των προσφευγουσών.

   Σε πίνακες, μαθηματικούς ή χημικούς τύπους και συναφή πλαίσια επιτρέπεται να γράφονται αριθμητικά.

5. Οι κάθε είδους ποσότητες, ποσά, μέτρα, σταθμά, διαστάσεις, θερμοκρασίες, ποσοστά κ.λπ. γράφονται με απόλυτους αριθμούς, όταν ακολουθούνται από το αντίστοιχο σύμβολο, καθώς επίσης σε πίνακες και σε καταλόγους:

   συντελεστής 2,2 %

   αλκοολικός βαθμός 80 % vol

   αλμυρότητα 25 ‰

   ποσότητα 10 kg

   100 kW

   θερμοκρασία 6 °C

   Όταν όμως η μονάδα μέτρησης ή η νομισματική μονάδα γράφεται ολογράφως (συνήθης πρακτική για τις νομισματικές μονάδες σε τρέχον κείμενο), τότε ο αριθμός μπορεί να γραφτεί είτε ολογράφως είτε αριθμητικώς (συνιστάται να ακολουθείται εν προκειμένω η πρακτική του πρωτοτύπου).

   10 χιλιόγραμμα ή δέκα χιλιόγραμμα

   5 τοις χιλίοις ή πέντε τοις χιλίοις

   100 ευρώ ή εκατό ευρώ

   Ειδικά για τα ποσοστά και τη θερμοκρασία πρέπει να επισημανθεί ότι στα κείμενα που προορίζονται για δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα ο αριθμός πρέπει να χωρίζεται από το σύμβολο με προστατευμένο (Control + Shift + space) διάστημα, γιατί αυτό έχει αποφασιστεί διοργανικά για όλες τις γλώσσες. Στα κείμενα που δεν προορίζονται για δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα μπορούμε να μην αφήνουμε διάστημα μεταξύ αριθμού και συμβόλου, σύμφωνα με τη συνήθη για τη γλώσσα μας πρακτική.

   Όσον αφορά τις γεωγραφικές συντεταγμένες ισχύουν τα εξής: τα σύμβολα των μοιρών και των υποδιαιρέσεών τους (πρώτα και δεύτερα λεπτά) είναι κολλημένα στον αντίστοιχο αριθμό (10° 15′ 30″), αλλά μεταξύ των μοιρών και των πρώτων και (όταν υπάρχουν) δεύτερων λεπτών άλλοτε αφήνεται (10° 15΄ 30΄΄ Β) και άλλοτε δεν αφήνεται διάστημα (10°15′30″). Πάντως, όταν αφήνεται διάστημα, αυτό πρέπει να είναι προστατευμένο, έτσι ώστε όλη η συντεταγμένη να βρίσκεται πάντοτε στην ίδια σειρά.

   Στον συλλαβισμό τα αριθμητικώς εκφραζόμενα ποσά δεν χωρίζονται (δεν πρέπει, δηλαδή, ένα μέρος του αριθμού να βρίσκεται σε μια γραμμή του κειμένου και ένα άλλο μέρος του στην επόμενη). Συνιστάται να μη χωρίζονται κατά τον συλλαβισμό ούτε τα εν λόγω ποσά από τα σύμβολα που τα συνοδεύουν, πράγμα που σημαίνει ότι μεταξύ αριθμού και συμβόλου πρέπει να χρησιμοποιείται προστατευμένο και όχι απλό διάστημα.

6. Tα αριθμητικά μεγέθη γράφονται συνήθως με αριθμούς και όχι ολογράφως (βλ. και English Style Guide, σ. 31, σημείο 6.1): σε αναφορές στατιστικού χαρακτήρα (π.χ. στο ερωτηματολόγιο απάντησαν 20 επιχειρήσεις), σε ψηφοφορίες (π.χ. από τις παρούσες αντιπροσωπείες, 12 ψήφισαν υπέρ, 4 κατά και 6 απέσχαν) και σε διαστήματα που χωρίζονται με παύλα (π.χ. άτομα ηλικίας 5-12 ετών). Αντίθετα, οι αριθμοί που δηλώνουν προθεσμίες, καλό είναι να γράφονται ολογράφως —αν και, ακόμη και στην περίπτωση αυτή, αν το πρωτότυπο ακολουθεί διαφορετική πρακτική, είναι φυσιολογικό να κάνει και ο μεταφραστής το ίδιο.
7. Σε μερικές περιπτώσεις, ιδίως σε νομικές ή διοικητικές πράξεις που επιβάλλουν πρόστιμα ή βεβαιώνουν εισπρακτέα ή καταβλητέα ποσά, είθισται, για λόγους σαφήνειας δικαίου, τα σχετικά ποσά να γράφονται τόσο αριθμητικώς όσο και ολογράφως:

   Η […] οφείλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ποσό ύψους 79 532,80 ευρώ (εβδομήντα εννέα χιλιάδες πεντακόσια τριάντα δύο ευρώ και ογδόντα λεπτά) σε αρχικό κεφάλαιο, καθώς και τόκους υπερημερίας ύψους 4 628,85 ευρώ (τέσσερις χιλιάδες εξακόσια είκοσι οκτώ ευρώ και ογδόντα πέντε λεπτά) βάσει συνολικού επιτοκίου ανερχομένου σε 5,68 %, δηλαδή συνολικά 84 161,65 ευρώ (ογδόντα τέσσερις χιλιάδες εκατόν εξήντα ένα ευρώ και εξήντα πέντε λεπτά) στις 31 Δεκεμβρίου 2008, ποσό το οποίο, από την 1η Ιανουαρίου 2009, θα προσαυξάνεται κατά 12,37661 ευρώ (δώδεκα κόμμα τρία επτά έξι έξι ένα ευρώ) για κάθε επιπλέον ημέρα καθυστέρησης.

8. Μια/μία. Ο άτονος τύπος χρησιμοποιείται ως αόριστο άρθρο και ο τονισμένος ως αριθμητικό:

   Σήμερα η παγκόσμια οικονομία βιώνει μια δύσκολη κατάσταση.

   Στον τομέα αυτόν υπάρχει μία μόνο οδηγία.

9. Εκατομμύριο/-α, δισεκατομμύριο/-α. Όταν οι λέξεις αυτές γράφονται ολογράφως, τα αριθμητικά που τις συνοδεύουν επιτρέπεται να γράφονται είτε με ψηφία είτε με γράμματα: τρία εκατομμύρια ή 3 εκατομμύρια, δύο δισεκατομμύρια ή 2 δισεκατομμύρια. Ο μεταφραστής ακολουθεί στο σημείο αυτό την πρακτική του πρωτοτύπου.